تاریخ وقایع اتفاقیه و سرنوشت آن بعد از قتل امیرکبیر رساندن اطلاعات ساده و قابل فهم به مردم
به گزارش پارلمان ایران دات کام، روزنامه وقایع اتفاقیه به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر در ۱۸ بهمن ۱۲۲۹ شمسی تأسیس شد.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ طاهره طهرانی: «عوام نمی دانند که مصرف و حسن این وقایع اتفاقیه در چیست؛ یا خیال می کنند که دیوانیان عظام آغاز به این کرده اند به سبب منافع و مداخل. لکن این طور نیست و نباید باشد. این اخبار چیزی است. این ها به سبب تربیت خلق است و این که این ها از امور دیوانی و اخبار و مناسبات دول و منافع خاص و عام و مقتضیات عصر عالِم باشند؛ و این که تا روزی که من هستم نمی شود که این اطلاع به عامه نرسد.»
آن وقت که میرزا تقی خان این سخنان را می نوشت، شاید گمان نمی کرد مدت زیادی از عمرش باقی نمانده و یکسال بعد در حمام فین کاشان رگش را می زنند و روزنامه را به دست فرزند قاتلش می سپارند. اما همین چند سطر گویای آن می باشد که امیرکبیر با انتشار روزنامه چه در سر داشته و به کدام افق نگاه می کرده است.
تاسیس روزنامه در ممالک محروسه ایران
روزنامه وقایع اتفاقیه سال ۱۸۵۱ میلادی (۱۲۶۷ قمری) در تهران شروع به کار کرد و بعنوان یکی از مهم ترین تحولات در تاریخ مطبوعات ایران شناخته می شود.
نخستین شماره این روزنامه که بالای صفحه اش «یا اسدالله الغالب» نوشته شده است – با عنوان روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران، جمعه ۵ ربیع الثانی ۱۲۶۷ قمری (مصادف ۱۸ بهمن ۱۲۲۹ شمسی) در تهران، با قطع ۳۵×۲۲، در هشت صفحه چاپ سنگی شد. ۴۱ شماره نخست این روزنامه (تا روز پنجشنبه ۱۹ محرّم ۱۲۶۸ هجری قمری)، در دوران صدارت میرزاتقی خان امیرکبیر منتشر می شد، پس از قتل امیرکبیر از آن شماره تا شماره‌ی ۳۹۶ (پنجشنبه ۲۳ محرّم ۱۲۷۵) در دوره‌ی صدارت میرزاآقاخان نوری و توسط محمدحسن خان صنیع الدوله (اعتمادالسلطنه) _مترجم دربار و رئیس اداره انطباعات ناصرالدین شاه و البته فرزند حاج علی خان حاجب الدوله (قاتل امیرکبیر) _ منتشر شد.
وقایع اتفاقیه خصوصیت هایی داشت که آنرا مهم و درخور توجه می کند:
۱. اولین روزنامه رسمی ایران: وقایع اتفاقیه نخستین روزنامه دولتی و رسمی ایران بود که به شکل منظم منتشر می شد.
۲. اهداف و محتوا: این روزنامه با هدف اطلاع رسانی درمورد اخبار داخلی و خارجی، تصمیمات دولت، وقایع مهم و همینطور ترویج علوم و فنون جدید تأسیس شد. محتوای آن شامل اخبار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بود.
۳. زبان و سبک نوشتاری: وقایع اتفاقیه به زبان فارسی و با سبکی ساده و رسمی نوشته می شد. این روزنامه تلاش داشت اطلاعات را بشکلی روشن و قابل فهم به مردم برساند.
۴. تأثیرات فرهنگی و اجتماعی: انتشار این روزنامه گامی مهم در جهت آگاهی بخشی به جامعه و گسترش فرهنگ مطالعه در ایران بود. همچنین، وقایع اتفاقیه بعنوان ابزاری برای پیشبرد اصلاحات امیرکبیر در زمینه های مختلف به کار گرفته شد.
۵. توقف انتشار: بعد از عزل و قتل امیرکبیر در سال ۱۸۵۲ میلادی، روزنامه وقایع اتفاقیه برای مدتی متوقف گردید، اما بعداً با نامهای دیگر مانند روزنامه دولت علّیه ایران و روزنامه ایران ادامه یافت.
اهمیت تاریخی وقایع اتفاقیه
روزنامه وقایع اتفاقیه بعنوان نمادی از تلاشهای اصلاح گرانه امیرکبیر برای نوسازی و پیشرفت ایران در دوران قاجار شناخته می شود. این روزنامه اهمیت بالای ی در تاریخ مطبوعات ایران ایفا کرد و راه را برای انتشار روزنامه ها و نشریات دیگر در سالهای بعد هموار ساخت.
امیرکبیر، صدراعظم اصلاح گر دوران ناصرالدین شاه قاجار، با اهداف گوناگونی مبادرت به تأسیس و چاپ روزنامه وقایع اتفاقیه کرد. آنطور که در شماره اول آمده هدف از انتشار آن «تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آنها از امورات داخله و وقایع خارجه» بوده است، این روزنامه بعنوان اولین روزنامه رسمی ایران، ابزاری مهم برای پیشبرد اهداف اصلاحی و مدرنیزاسیون مورد نظر امیرکبیر در ایران بود. با یک جمع بندی میتوان اهداف امیرکبیر را این طور لیست کرد:
۱. اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم
امیرکبیر معتقد بود که مردم ایران باید از اخبار داخلی و خارجی آگاه شوند. او با انتشار وقایع اتفاقیه، کوشش کرد تا اطلاعات در ارتباط با تصمیمات دولت، رویدادهای مهم، پیشرفت های علمی و اخبار جهانی را بشکلی منظم و سازمان یافته در اختیار عموم قرار دهد. این کار به افزایش آگاهی عمومی و کاهش جهل و بی اطلاعی کمک می کرد.
۲. ترویج علوم و فنون جدید
یکی از اهداف اصلی امیرکبیر، نوسازی ایران و تقویت بنیه علمی و فنی کشور بود. او از راه وقایع اتفاقیه، اخبار در ارتباط با پیشرفت های علمی، فناوری و صنعتی در اروپا را منتشر می کرد تا مردم و نخبگان ایرانی را با دستاوردهای جهان مدرن آشنا کند. این اقدام بخشی از برنامه های وی برای تقویت ایران در مقابل قدرت های خارجی بود.
۳. تقویت وحدت ملی
امیرکبیر می خواست با انتشار اخبار و اطلاعات در سرتاسر ایران، حس وحدت و همبستگی ملی را تقویت کند. وقایع اتفاقیه بعنوان یک رسانه رسمی، اخبار مناطق مختلف ایران را پوشش می داد و به این ترتیب، مردم را از اوضاع سایر نقاط کشور آگاه می ساخت. این کار به کاهش اختلافات منطقه ای و تقویت هویت ملی کمک می کرد.
۴. اصلاحات اداری و شفافیت
امیرکبیر به دنبال ایجاد شفافیت در سیستم اداری و دولتی بود. او از راه وقایع اتفاقیه، تصمیمات دولت، قوانین جدید و دستورات رسمی را به اطلاع عموم می رساند. این کار به کاهش فساد اداری و افزایش پاسخگویی مقامات دولتی کمک می کرد.
۵. مواجهه با نفوذ خارجی
در آن دوران، قدرت های خارجی مانند روسیه و بریتانیا نفوذ زیادی در ایران داشتند. امیرکبیر با انتشار وقایع اتفاقیه، کوشش کرد تا مردم را از خطرات نفوذ خارجی آگاه کند و روحیه استقلال طلبی را در بین ایرانی ها تقویت نماید.
۶. توسعه فرهنگ نوشتاری و مطبوعات
امیرکبیر به اهمیت مطبوعات و نقش آن در پیشرفت جامعه واقف بود. او با تأسیس وقایع اتفاقیه، گام مهمی در توسعه فرهنگ نوشتاری و مطبوعاتی ایران برداشت. این روزنامه بعنوان الگویی برای نشریات بعدی در ایران عمل کرد و راه را برای توسعه مطبوعات در کشور هموار ساخت.
همه این موارد در سرفصل های روزنامه مشهود بود. در آغاز مطالب نشریه ذیل چهار سرفصل نوشته می شد: اخبار دارالخلافه، سایر بلاد ممالک محروسه یا اخبار ولایات، اخبار دول خارجه و احوالات متفرقه. بعدها، بمناسبت سفرهای ناصرالدین شاه، سرفصل اردوی همایون به آن اضافه گردید. امورات قشونی، قیمت اجناس تجارت دارالخلافه و سایر امورات داد و ستد تجارتی هم سرفصل های بعدی بودند.
۷. اطلاع رسانی، گسترش دانایی و تحول
امیرکبیر با چاپ روزنامه وقایع اتفاقیه، به دنبال ایجاد تحول در جامعه ایران بود. این روزنامه نه تنها ابزاری برای اطلاع رسانی، بلکه بخشی از برنامه های گسترده تر او برای نوسازی ایران، تقویت وحدت ملی، مواجهه با نفوذ خارجی و ترویج علم و دانش بود. این اقدامات نشان دهنده دیدگاه پیشرو و اصلاح گرانه امیرکبیر در دوران قاجار است.
مجموعه ای از اولین ها
روزنامه وقایع اتفاقیه اولین نشریه‌ی فارسی در ایران است که ضمیمه و فوق العاده هایی هم داشت، «اشتهارنامه»، «اشتهارنامه دولتی»، «انتشارنامه» و گاهی «روزنامه یدکی» داشته است! چاپ تصویر در مطبوعات فارسی عهد ناصری با روزنامه وقایع اتفاقیه آغاز شد. همینطور روزنامه وقایع اتفاقیه اولین نشریه‌ی فارسی در ایران است که برای چاپ آگهی قیمت تعیین کرده است. اولین اعلان های بازرگانی فارسی مطبوعاتی را در این نشریه میتوان دید.
بیشترین منابع اخبار خارجی روزنامه، نشریه های چاپ خارج از کشور بودند که با پست به تهران می رسیدند. در مورد خبرهای داخلی هم از گزارش حکمرانان به مرکزنشینان و درباریان استفاده می کرده اند. در آغاز عمر نشریه، حاکمان ولایات، با دستیاری مباشران خود، به شکلی کار نمایندگی و خبرنگاری یا روابط عمومی های امروزی را بر عهده داشته اند. برای ساماندهی امور روزنامه‌ی وقایع اتفاقیه در تهران، مکانی را بعنوان دفتر این نشریه در میدان ارگ درنظر گرفته شد. مرکز فروش روزنامه هم دکان می رسید کاظم بلور فروش در بازار تهران بود. از سال دوم انتشار دکان میرسیدعلی بلورفروش و میرسیدعلی نقی بلورفروش به محل فروش روزنامه افزوده شدند. در شماره‌ی یک نشریه قیمت تک نسخه را ننوشته اند، اما از شماره‌ی دوم پانصد دینار و شماره سوم ده شاهی در زمان انتشار تعیین کرده اند.
مشکلات و چالش های روزنامه
این قیمت یکی از اشکالات روزنامه بود، چون عملا این نشریه را ویژه خواص و ثروتمندانی می کرد که پول خریدش را داشتند. روزنامه ده شاهی بود و به جهت اینکه بشود مقایسه کرد باید بدانیم که آن زمان یک من گوشت، یک قران خریده می شد. یعنی هر یک شماره روزنامه اندازه نیم من (یک و نیم کیلو) گوشت فروخته می شد؛ که یعنی عامه مردم توان خرید آنرا نداشتند. در عین حال پخش کنندگان روزنامه هم می خواستند از این راه درآمدی به دست بیاورند و از این نمد برای خودشان کلاهی درست کنند، برای همین کمی گران تر آنرا میفروختند و قیمت تمام شده روزنامه برای مردم بالاتر می رفت.
مشکل دوم هم خود دربار بود. دربار ناصری، لحن نوشتار روزنامه را _ از همان آغاز و در زمان خود امیرکبیر هم، هر چند اندک _ چاپلوسانه کرده بود، چنان که از شش صفحه روزنامه، یک چهارمش مال مقام همایونی بود و یک صفحه و نیم درمورد اخبار و جزئیات کارهای ناصرالدین شاه مطلب داشت؛ و با آنچنان تملق و مجیزگویی این کار را می کردند که حتی سرد و گرم شدن هوا و بارندگی باران و برف را هم به «یمن وجود مبارک» ربط می دادند، مثل این عبارت در شماره سوم روزنامه: از یمن طالع فیروزی مطالع و اقبال بی همان سرکار اعلیحضرت پادشاهی هوای دارالخلافه طهران در این اوقات به طوری خوب و خوش می گذرد که برف به آن شدت در سه چهار روزه به کلی از اطراف و حول و حوش رفت. محمد حسن خان صنیع الدوله (اعتماد السلطنه) درحال خواندن روزنامه برای ناصرالدین شاه
سرنوشت روزنامه بعد از قتل امیرکبیر
یکسال بعد و بعد از قتل امیرکبیر در سال ۱۸۵۲ میلادی (۱۲۶۸ قمری)، روزنامه وقایع اتفاقیه برای مدتی متوقف گردید. اما پس از این وقفه، مدیریت و انتشار این روزنامه تحت نظر دولت قاجار ادامه یافت. در این دوره، اشخاصی مانند میرزا ابوالحسن خان صنیع الملک و دیگران مسئولیت اداره روزنامه را بر عهده گرفتند.
پس از توقف موقت، انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه با نامهای جدیدی ادامه پیدا کرد:
۱. روزنامه دولت علّیه ایران: این نام بعد از وقایع اتفاقیه به کار رفت و بعنوان نشریه رسمی دولت قاجار منتشر گردید.
۲. روزنامه ایران: در دوره های بعدی، این روزنامه با نام روزنامه ایران هم شناخته شد.
اگرچه امیرکبیر بعنوان بنیان گذار وقایع اتفاقیه نقش مهمی در تأسیس و توسعه این روزنامه داشت، اما بعد از مرگ او، روزنامه تحت مدیریت دولت قاجار و با اهداف متفاوتی ادامه یافت. در این دوره، محتوای روزنامه بیشتر به اخبار رسمی دولت و دربار محدود شد و تا حدی از اهداف اصلاحی و آموزشی امیرکبیر فاصله گرفت. با وجود تغییرات در مدیریت و محتوای روزنامه بعد از امیرکبیر، وقایع اتفاقیه بعنوان اولین روزنامه رسمی ایران، جایگاه مهمی در تاریخ مطبوعات ایران دارد. این روزنامه راه را برای توسعه مطبوعات در ایران هموار کرد و الگویی برای نشریات بعدی شد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب